Ελληνική Αντιπροσωπεία στο WONCA World Council – Seoul 2018
22/10/2018
Επιστολή προς Υπουργό Υγείας
27/11/2018
Η Ελληνική Εταιρεία Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής (ΕΛΕΓΕΙΑ) παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον τις όποιες προσπάθειες γίνονται, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, στην κατεύθυνση της εγκαθίδρυσης συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, προϋπόθεσης της οποίας είναι η καθιέρωση οικογενειακού ιατρού για όλους τους πολίτες.
Δυστυχώς, τόσο οι προσπάθειες του ΠΟΥ από το 1978, όσο και οι άτολμες και αποσπασματικές δράσεις της Ελλάδας, απέχουν παρασάγγας από την επίτευξη αυτών των στόχων. Θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει μάλιστα κάποιες από αυτές, ακόμη και αποπροσανατολιστικές, καθώς εκτρέπουν και παραποιούν το πραγματικό νόημα της ΠΦΥ και της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής.
Ελπίζουμε ότι το Global Conference on Primary Health Care που θα λάβει χώρα στις 25-26 Οκτωβρίου, στην Αστάνα του Καζακστάν, θα επαναφέρει το θέμα με ρεαλισμό και αποφασιστικότητα.
Στον δικό μας προγραμματισμό, η ΕΛΕΓΕΙΑ σχεδιάζει να οργανώσει ημερίδα που θα ασχοληθεί ειδικά με τα αποτελέσματα της συνάντησης στην Αστάνα.
Ανάργυρος Μαριόλης
Πρόεδρος ΕΛΕΓΕΙΑ
Ομιλία Επίτιμου Προέδρου ΕΛΕΓΕΙΑ στην Ημερίδα της Ε.Σ.Δ.Υ. για τα 40 χρόνια από την ALMA-ATA
Σπύρος Δοξιάδης
Υ πήρξα θερμός υποστηρικτής της ιδεολογίας της Πρωτοβάθμιας - ή με σωστή μετάφραση του «Primary Health Care» της “Πρωτεύουσας” Φροντίδας Υγείας, από το 1978, χρονιά κατά την οποία γνωρίσθηκα με τον Σπύρο Δοξιάδη που με ετίμησε με την φιλία του. Ήταν ο μόνος Έλληνας που μετέσχε στην Γενική Συνέλευση του ΠΟΥ στην ALMA ATA και από αυτόν ενημερωθήκαμε όλοι για την Διακήρυξη που φέτος έχει την τεσσαρακοστή επέτειό της.
ALMA - ATA Declaration - Κατεβάστε το PDF
Ακούστηκαν και θα ακουστούν σήμερα πάρα πολλά για αυτήν την ιστορική διακήρυξη. Εξακολουθώντας βέβαια να υποστηρίζω τις αρχές της, αποστασιοποιημένος όμως από τα γεγονότα που προηγήθηκαν και που ακολούθησαν και - ευρισκόμενος στην τρίτη ηλικία πια - θα ήθελα να σας δώσω μια εικόνα που μπορεί να φανεί αιρετική, τουλάχιστον σε κάποια σημεία, φιλοδοξώ όμως να χαρακτηριστεί σφαιρική και κατά το δυνατόν αντικειμενική.
Βρισκόμαστε στο 1978, δηλαδή μέσα στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Πολύ μακριά από την κορύφωσή του το 1962, οπότε με την κρίση της Κούβας ο κόσμος αισθάνθηκε τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο επί θύραις. Είμαστε μάλλον πιο κοντά στο 1989, οπότε η πτώση του Τείχους του Βερολίνου σηματοδότησε την λήξη του Ψυχρού Πολέμου και την διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως. Δέκα χρόνια έχουν περάσει από την Άνοιξη της Πράγας το 1968, που κατά την άποψή μου ήταν και η αρχή του τέλους του Ανατολικού μπλοκ.
Ήδη από το 1948, συγκεκριμένα στις 5 Ιουλίου του 1948, γεννήθηκε το Βρετανικό NHS που είναι το πρώτο ολοκληρωμένο σύστημα υγείας βασισμένο στις αρχές του Beveridge. Σημειώστε τη σύμπτωση, λίγους μήνες πριν (7 Απριλίου του 1948) ιδρύθηκε ο ΠΟΥ. O Aneurin (Nye) Bevan, Υπουργός Υγείας το 1948 και πατέρας του συστήματος, δέχεται σφοδρές επικρίσεις για οικονομικούς κριγμούς της Μ. Βρετανίας τρία χρόνια μετά, το 1951 και παραιτείται από την θέση του Υπουργού Εργασίας που εν τω μεταξύ κατείχε. Στα Πρακτικά της Βουλής καταγράφεται η απάντησή του στην Αντιπολίτευση: «Τί θέλατε να κάνουμε; Γεμίσαμε τα στόματα των γιατρών με χρήματα».
Τριάντα χρόνια αργότερα, η Thatcher υπόσχεται προεκλογικά: «Θα κάνω τους Βρετανούς τόσο πλούσιους, που θα πληρώνουν οι ίδιοι τον γιατρό τους» και καταφέρει καίρια πλήγματα στο Βρετανικό σύστημα υγείας. Ήδη σήμερα, οι Βρετανοί αναπολούν την εποχή του Bevan και της επιτυχημένης πορείας του Αγγλικού NHS την ώρα που βιώνουν τις συνέπειες της απόφασης για Brexit, με ό,τι σημαίνει αυτό οικονομικά, πολιτικά και κοινωνιολογικά, ενώ βρίσκονται αντιμέτωποι με τις κατά καιρούς αποφάσεις και δηλώσεις της Teressa Mae και του Borris Johnson σε αυτό το πλαίσιο.
Μπορεί ο Bill Clinton να είπε το διάσημο: “It’s the Economy, stupid” δεκαετίες αργότερα, όμως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Κατάρρευση της ΕΣΣΔ και γενικά η «νέα» εκείνη εποχή φάνηκε ότι θα κινείται στον αστερισμό της Οικονομίας, οπότε και ερχόμαστε στην πρώτη και κύρια κατηγορία που εξέφρασαν οι επικριτές της ALMA ATA: 
Πρόκειται -είπαν- για έναν φθηνό τρόπο να ξεγελαστούν οι λαοί και να μην ζητούν ακριβές/σύγχρονες διαγνώσεις και θεραπείες. Το επιχείρημα αντέκρουσαν μελέτες που έδειξαν αφ´ ενός μεν ότι η εγκαθίδρυση συστήματος ΠΦΥ κάθε άλλο παρά φθηνή είναι και αφ´ ετέρου ότι οι καταγεγραμμένες υψηλές δαπάνες υγείας με αυξητικές τάσεις δεν βελτίωσαν καθόλου αντιστοίχως τους δείκτες υγείας, ωστόσο το οιονεί στίγμα έμεινε: η ΠΦΥ θεωρήθηκε από πολλούς ως ο φθηνός τρόπος για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα υγείας.
Ο ΠΟΥ εκείνη την εποχή ήταν ισχυρός και οικονομικά εύρωστος (οι ΗΠΑ επιχορηγούσαν γενναία τις δραστηριότητές του). Υπήρχε στην 
Κοπεγχάγη (European Region) ισχυρό Γραφείο ΠΦΥ (Primary Care Unit) που κατά τα τέλη της δεκαετίας του ‘80 οργάνωσε το Forum των Ν. Ευρωπαϊκών χωρών για την ΠΦΥ και επίσης χρηματοδότησε και διηύθυνε την μεγάλη του μελέτη «Ανάπτυξη της ΠΦΥ στην Ευρώπη» όπου μετείχαν 12 χώρες που έδιναν στοιχεία για τις εξελίξεις δέκα χρόνια μετά την ALMA ATA. Ταυτόχρονα, υπήρξε το πρόγραμμα «Υγεία για όλους το 2000» που καθόριζε τους γενικούς στόχους, τους οποίους εξειδίκευαν για κάθε κράτος εμπειρογνώμονες του ΠΟΥ και εντόπιοι παράγοντες. Το όλο Πρόγραμμα HFA υποστηριζόταν από εξελιγμένο για την εποχή software, που έδινε τους δείκτες και τα στατιστικά κάθε χώρας. Για την ιστορία αναφέρω ότι αυτό το πρόγραμμα είναι ο πατέρας του μεγάλου σημερινού προγράμματος European Health Information Gateway.
Είναι σαφές ότι η όλη υπόθεση της ΠΦΥ με επιστέγασμα την Διακήρυξη της ΑΛΜΑ ΑΤΑ ήταν Σκανδιναβικής προέλευσης. Γενικός Δ/ντής του ΠΟΥ κατά την περίοδο 1973-1983 ήταν ο Dr. Halfdan Mahler, προερχόμενος από τη Δανία. Ενώ Περιφεριακός Δ/ντής για την Ευρώπη (1966-1985) ήταν ο Dr. Leo A. Kaprio, προερχόμενος από τη Φινλανδία, που τον διαδέχθηκε στη συνέχεια (1985-2000) ο Dr Jo E. Asvall από τη Νορβηγία. Η ηγεσία άλλωστε του Ευρωπαϊκού Τμήματος του ΠΟΥ προερχόταν από τις Σκανδιναβικές χώρες. Πραγματικά, δεν θέλω να κάνω κριτική, μόνο ως διαπίστωση αναφέρω ότι αυτές οι επιρροές φαίνονται στην Διακήρυξη, όπου είναι απολύτως εμφανής η υποβάθμιση των ιατρών στην όλη υπόθεση της υγείας κατά το Σκανδιναβικό πρότυπο.
-
- Dr. Halfdan Mahler, Γενικός Δ/ντής Π.Ο.Υ (1973-1983)
-
- Dr. Leo A. Kaprio, Περιφεριακός Δ/ντής W.H.O. για την Ευρώπη (1966-1985)
-
- Dr Jo E. Asvall, Περιφεριακός Δ/ντής W.H.O. για την Ευρώπη (1985-2000)
Ίσως αυτό να μην είναι κατά ανάγκην κακό για τις χώρες αυτές, όμως τί έγινε τελικά στην Ευρώπη; Η Αγγλία, η Ολλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία και γενικά οι προηγμένες χώρες του Ευρωπαϊικού Βορρά δεν επηρεάστηκαν σχεδόν καθόλου και διατήρησαν τα συστήματά τους ως είχαν. Αντίθετα, ο Ευρωπαϊκός Νότος, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα ακόμη και η Ιταλία εισήγαγαν σε άλλοτε άλλη έκταση την ΠΦΥ στα συστήματά τους. Στο βαθμό των δυνατοτήτων τους, το ίδιο έκαναν και οι τότε χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Εδώ πρέπει να πω ότι το Ελληνικό παράδειγμα με την δόμηση και στελέχωση 163 σύγχρονων Κέντρων Υγείας δεν έχει αντίστοιχο σε ολόκληρο τον κόσμο, γεγονός που αναγνωρίσθηκε από τον ίδιο τον ΠΟΥ. Όποιος το αμφισβητεί δεν έχει παρά να αναζητήσει το report της Dr Marie Farrel, Consultant και ειδικής απεσταλμένης του ΠΟΥ στην Ελλάδα το 1990. Δυστυχώς το όλο Πρόγραμμα των Ελληνικών ΚΥ πραγματικά ευνουχίσθηκε με την διοικητική/οικονομική υπαγωγή τους στα Νοσοκομεία και την απόλυτα παράλογη εφαρμογή της αποκλειστικής απασχόλησης στους γιατρούς της ΠΦΥ.
Χάρτα Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής - Κατεβάστε το αρχείο
Κατεβάστε την Γ' Έκδοση
Logbook Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής - Γ' Έκδοση
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 ο ΠΟΥ παρουσίασε προβλήματα. Από τη μια μεριά η χρηματοδότησή του άρχισε να χωλαίνει σοβαρά και από την άλλη φαίνεται ότι διαπίστωσε ότι το Σκανδιναβικό μοντέλο δεν είχε την αναμενόμενη απήχηση στην υπόλοιπη Ευρώπη. Βλέπουμε λοιπόν το Γραφείο ΠΦΥ να μαραίνεται, να διακόπτει ουσιαστικά την λειτουργία του και να αναδεικνύεται μια τάση για τρόπον τινά «αποκατάσταση» των ιατρών της Π.Φ.Υ., δηλαδή των Γενικών/Οικογενειακών ιατρών. Από το 1992 άρχισαν συζητήσεις και συναντήσεις του ΠΟΥ, της WONCA, του Royal College of GPs και της NIVEL με θέμα την συγγραφή μιας Χάρτας της Γενικής/ Οικογενειακής Ιατρικής στην Ευρώπη. Οι συζητήσεις αυτές και οι διαβουλεύσεις συνεχίστηκαν μέχρι το 1994, οπότε και κυκλοφόρησε από τον Π.Ο.Υ. η ΧΑΡΤΑ (Charter) ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ/ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ, την οποία, με άδεια του ΠΟΥ μεταφράσαμε στην ΕΛΕΓΕΙΑ, την τυπώσαμε και την διανείμαμε στην Ελλάδα. Τονίζω τον όρο Γενικός/Οικογενειακός γιατρός γιατί υπάρχουν κάποιοι, που για διάφορους λόγους και συμφέροντα προσπαθούν να πείσουν ότι πρόκειται για διαφορετικές έννοιες.
Ο ΠΟΥ, η WONCA αλλά και μια ελάχιστη γνώση για τα τεκταινόμενα σε όλες τις προηγμένες χώρες θα δείξει σε όλους ότι ο Γενικός Ιατρός είναι εκπαιδευμένος ώστε να κατέχει γνώσεις και δεξιότητες που ασκεί όταν του ζητηθεί η λειτουργία του ως Οικογενειακού Ιατρού. Άλλωστε θα έπρεπε να είναι ενήμεροι ότι η Γενική Ιατρική είναι Αγγλοσαξωνικός όρος που επεκράτησε σε ορισμένες χώρες στην Ευρώπη και μόνον, ενώ σε ολόκληρο τον υπόλοιπο κόσμο οι γιατροί που έχουν αυτήν την εκπαίδευση, ονομάζονται Οικογενειακοί Ιατροί (family physicians). Όποιος ενδιαφέρεται για την καταλληλότητα της εκπαίδευσης των Γενκών/Οικογενειακών ιατρών στην Ελλάδα, δεν έχει παρά να ανατρέξει στο logbook της ΕΛΕΓΕΙΑ, η τρίτη έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε φέτος και μεταφ ράσθηκε στα αγγλικά από τον ΠΟΥ με την άδειά μας.
Τελικά γίνεται φανερό ότι δεν είναι δυνατό να αντιγραφεί ένα σύστημα και να εφαρμοσθεί ως έχει σε μίαν άλλη χώρα, χωρίς να ληφθούν υπ’ όψιν πολλοί άλλοι παράγοντες όπως η κουλτούρα του εν προκειμένω λαού, οι υπάρχοντες πόροι - ανθρώπινοι κυρίως - η εκπαίδευσή τους, ο καθιερωμένος τρόπος λειτουργίας τους, κ.α. Παραδείγματος χάριν, η Ομάδα Υγείας της ΠΦΥ δεν λειτούργησε ποτέ στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα, η μόνη ομάδα υγείας που έχω δει να λειτουργεί με επιτυχία, είναι ο γιατρός με τον νοσηλευτή. Δύο χρόνια μετά, το Συνέδριο των Κρατών-Μελών του ΠΟΥ (Λιουμπλιάνα - Ιούνιος 1996) μετέτρεψε τον όρο Charter σε Framework. Το δυστυχές γεγονός είναι ότι μετά και την έκδοση του ΠΟΥ το 1998 δεν ακούσαμε και δε διαβάσαμε τίποτε άλλο για το θέμα με αποτέλεσμα, η υπόθεση της Χάρτας να ξεχαστεί από όλους ή σχεδόν από όλους. Τελικώς, σήμερα ελάχιστα μνημονεύεται και δεν έχει σχεδόν καμία επίδραση ούτε στις αρχές του ΠΟΥ ούτε και στις κατά καιρούς συμβουλές/προτροπές του προς τα διάφορα Ευρωπαϊκά κράτη, αναφορικά με τη διαμόρφωση και τη βελτίωση των συστημάτων Υγείας τους.
Τί έγινε στην Ελλάδα από την δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα; Το 1983 ο Υπουργός Υγείας, Παρασκευάς Αυγερινός εισήγαγε στη Βουλή τον νόμο 1397/83 για το ΕΣΥ. Η Βουλή ψήφισε το νόμο με κάποιες τροποποιήσεις. Την υπόλοιπη δεκαετία του ΄80 ο διάδοχος του κ. Αυγερινού στο Υπουργείο Υγείας, ο Γεώργιος Γεννηματάς εφήρμοσε το νόμο. Αναφορικά με την ΠΦΥ, στοιχεία υπάρχουν πολλά από τότε μέχρι σήμερα, ας δούμε όμως εκ του όνυχος τον λέοντα. Πολλά ΚΥ άκμασαν σε αυτήν την περίοδο. Θα αναφερθώ σε τρία, μιας κι έχουμε εδώ τους Δ/ντες που τα οδήγησαν τότε στις επιτυχίες που τα καθιέρωσαν ως πρότυπα στην χώρα μας: Μάδυτος, Σπήλι, Βύρωνας. Ρωτήστε μας, πώς λειτουργούν τώρα; Σας δίνω την δική μου απάντηση, προκαταβολικά και μονολεκτικά: ΘΛΙΨΗ...
-
- Κ.Υ. Ν. Μαδύτου
-
- Κ.Υ. Σπηλίου
-
- Κ.Υ. Βύρωνα
Η Πολιτεία όχι μόνον τα εγκατέλειψε αλλά επί πλέον υπέκλεψε τους πόρους τους, ανθρώπινους και μή. Αναφορικά με το τι πρέπει και μπορεί να γίνει τώρα στην Ελλάδα, η ΕΛΕΓΕΙΑ έχει καταθέσει εφικτή πρόταση αλλά η αναλυτική παρουσίασή της δεν είναι του παρόντος. Οποιος θέλει μπορεί να διαβάσει το κείμενο αρχών στην ιστοσελίδα μας. Υπήρξα, ναι και είμαι ένθερμος υποστηρικτής της ΠΦΥ και των αρχών που διεκηρύχθησαν στην ALMA ATA αλλά ταυτόχρονα είμαι διαχρονικά και ισόβια στρατευμένος στο κίνημα της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο. Πρέπει επιτέλους μερικά απλά πράγματα να ειπωθούν καθαρά και να γίνουν αποδεκτά από το σύνολο. ΠΦΥ χωρίς Γενική/Οικογενειακή Ιατρική δεν νοείται, δεν εφαρμόζεται, δεν αποδίδει. Συνοδευόμενος από τον Dr Walter Hubrich, Δ/ντή του Γραφείου ΠΦΥ του ΠΟΥ, επισκέφθηκα κάποτε ένα πρότυπο ΚΥ της Κοπεγχάγης, μια μεγάλη μονάδα, στεγασμένη σε επταόροφο κτίριο, με δεκάδες υπαλλήλους/επαγγελματίες υγείας αλλά με κανένα γιατρό. Όταν ρώτησα την Νοσηλεύτρια Δ/ντρια τί κάνουν όταν χρειάζονται ιατρικές υπηρεσίες, μου απάντησε ότι τις αγοράζουν από τον ιδιωτικό τομέα, καλούν δηλαδή γιατρό από ένα ιδιωτικό group practice. Δεν την ρώτησα γιατί δεν προσλαμβάνουν γιατρό επειδή την προηγούμενη μέρα είχα επισκεφθεί ένα Δανέζικο group practice και ο Δ/ντής του, Γενικός/Οικογενειακός γιατρός και ένθερμος φίλος της Ελλάδας, με είχε ενημερώσει για τις αποδοχές των γιατρών. Για τα Ελληνικά δεδομένα ήταν πραγματικά αστρονομικές.
Το 1988 διορίσθηκα, μετά από ομόφωνη απόφαση του ΣΚΕΙΟΠΝΙ, Δ/ντής του ΚΥ Ν. Μαδύτου. Ένα χρόνο μετά, ζήτησα από βουλευτή και στενό μου φίλο να συγκρίνουμε τις αποδοχές μας. Δεν θα πιστέψετε ότι οι δικές μου ήταν υψηλότερες! Πώς να το πιστέψετε όταν σήμερα οι αποδοχές των βουλευτών είναι τετραπλάσιες από αυτές των Δ/ντών ΕΣΥ…
Επιστρέφουμε λοιπόν στον Bevan, την Thatcher, τον Clinton και στην σκληρή πραγματικότητα και ας θυμηθούμε επιτέλους ότι χιλιάδες χρόνια πριν μας το είπε ο Δημοσθένης
Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης
Επίτιμος Πρόεδρος ΕΛΕΓΕΙΑ
